ekran okuyucular ışığında 2, emir komuta zinciri

Merhaba ziyaretçi! ? (gülen yüz)

Ekran okuyucular konusunu derinlemesine ele almanın zamanı geldi. Bir şekilde bu deneyime değindik ama; biliyorum ki tam olarak anlaşılabilmesi için daha fazlası gerekiyor. Kaldığımız yerden devam ediyoruz.

Bir şekilde öncekini okumadan buraya gelmişsen, buradan başladığımız yeri görebilirsin.

 

 

Emir komuta zinciri

Ekran okuyucular, ekranı incelemesi için gereken itici gücü, kullanıcısından alır. Peki kullanıcının bu asistandan yararlanabilmesi için ne gerekir?

Bir yazılımcı bu koca zincirin ağırlığını nasıl hafifletebilir?

Bir kullanıcıyı ayar yapma süreçlerinden kurtarıp, sadece kullanmaya odaklamak için ne gerekir?

En ideal içerik nasıl olmalıdır?

 

Bu sorulara madde madde cevap veremem belki ama, bu makale bittiğinde en azından bu sorular harbi ya! Tonuyla cevap buluş olacak.

 

En temel gezinme, sistem dolaşma imleci

Bütün sistemlerin gezinme konusunda anlaştığı bir yöntem varsa, o da imlet yönlendirme tuşları. İster ok tuşları deyin, ister yön tuşları; bununla beraber, ara yüzlerin bölümsel seçeneklerine ulaşmak için kullanılan sekme tuşu; ayrıca sekmeler halindeki ara yüzde sekme değiştirmeye yarayan ctrl+sekme tuş bileşimi.

Klavyedeki sistemi dolaşmayı sağlayan tuşlar ekran okuyucuya verildi. O kadar emin olmayın, bir önceliklendirme sistemi mevcut.

Sistemdeki kaydırıcılar, yan yana kontroller, bağlantılar ve daha fazla şeyi sistem imlet tuşları ile gezmeye başlarsınız.

Ekran okuyucular, tuşların önce sistem için bir anlamı olup olmadığına, ardından ekran okuyucu için bir karşılığı olup olmadığına bakar ve yakalanan ilk eylem gerçekleştirilir. Klavye söz konusu olduğunda, bir sonraki ihtimal hiçbir zaman yoktur. Hangi halka da karşılık buluyorsa, eylem o halka üzerinden işleme alınır. Ya ekran okuyucu ya da sistem bu tuşları işleyecek. Dolaşma tuşları bildiğiniz anlamda gezinmek için uygundur. Ekran okuyucu üzerine ulaşılan tüm nesneler için bir etiket üretecektir. Üretemiyorsa bir şekilde süreç sonlanacaktır. Burada bir düğmeyi, bir linki, bir tıklanabilir metni bulup klavyedeki giriş tuşunu ya da boşluk tuşunu kullanabilirsiniz. Bir yazı alanında değilse boşluk bir etkinleştirme tuşu görevi görecektir. Bir liste içinde gezinebilmek için, tahmin edeceğiniz üzere, ok ve yön tuşlarını kullanırsınız. Bir ağaç görünümünü böyle genişletip daraltabilir, ya da genişleyen listeye ve düğmelere sekme tuşu ile ulaşabilirsiniz.

 

Yardımcı animasyon yöntemleri, sanal imleçler

Sistem gezinti tuşları, sizi kontroller üzerinde dolaştırır, bir seçim yaptırır ve onaylatabilir. Ya bir uyarı metni ile karşılaşırsanız? Sadece “tamam” ve “iptal” düğmeleri arasında dolanır durursunuz. İşte bu sorunlara karşı ekran okuyucular, klavyenin belli tuşlarını veya tuş bileşimlerini kullanarak ekrana bir göz atma modları geliştirdiler.

NVDA adlı açık kaynak kodlu ekran okuyucu, inceleme imleci adı verilen bir yöntem sayesinde, tüm ekranı satır satır, kelime kelime, karakter karakter incelemenize izin verir; ya da bu yeteneği tam ekran için değil, üzerinde bulunduğunuz herşey için de yapmanıza izin verir. Üstelik bu imleş sayesinde bir başlangıç konumu seçerek, herhangi bir yerde okunabilen metni kopyalamanıza da izin verir. Bunu yapmak için bazı tuşlar ve kısayollar kullanır.

Bakınız: nvda kullanıcı rehberi (türkçesi uygulama kurulduğunda yardım menüsünde bulunabilir)

 

Modern mekanikler, dokunmatik hareket ve nesneye dayalı dolaşım yöntemleri

Modern arayüzler sözkonusu olmaya başladığında, klavyenin erişebildiği sabit çerşeveli herşey neredeyse yok olmaya başladı. Doğrudan üzerine dokunulabilen nesnelerin sezgiselliği, birçok durumda üzerine imleş ile gelmekten daha pratik olmaya başlamıştı. Klavye ile gezintiye daha yeni yeni adapte olmuş ekran okuyucular, yeniden tasarlanmalıydı yada geliştirilmeliydi.

Kolay olmadı tabi. Arka planda birçok tartışma olduğuna eminim. En azından kullanıcılar nasıl olacaklardan, sistemin kendisine baya geç odaklanabildiler. Sonuçta yeni bir yöntem ortaya çıktı. Nesneye dayalı hareket ve kumanda sistemi.

İlk denemeleri dokunmatik üzerinde oluşan acil ekran okuyucu mekanizması üzerinde yapıldı. Ekrandaki tüm nesneler, ya bir ekran dolusu nesneye ekranda dokunarak, yada krem sürme hareketi olarak düşünebileceğiniz, parmağınızı soldan sağa doğru küçük sürtüşler veya sağdan sola küçük sürtüşler yardımıyla, önceki ve sonraki nesneye giderek dolaşılacaktı.

Bu yöntemler ile bulunan her bir nesne, çift tıklanılarak etkileşime izin veriyordu. Bu yöntem, normal hareketlere, bir şey arayan el izlenimi verilerek yeniden tasarlandı. Böylece, arayüzün kendi yerleşimi üzerine doğrudan dokunulabildiği için önemliydi ve ilk defa doğala yakın bir mekanik keşfedilmişti. Listelerin içine kendi girip çıkan, nesneleri nişan alan bir odak şemberi ile nesneye dayalı dolaşma sistemi dokunmatiğin zorlaması ile hayatımıza girdi.

Burada nesneler hiyeraşik sıralarıyla önceki ve sonrakine hareketle, yada yerini bildiğiniz nesne için o konuma dokunmak suretiyle ekran okuyucunun hedefine alınıyor. Böylece çift tıklama için uygun hale geliyor. İşaretlediğiniz bir düğme ise, çift tıkladığınız anda görevini yerine getirir.

Basılı tutma için, çift tıklayıp ikincisinde basılı tutma gibi alternatif yöntemler ve kaydırma hareketleri için, çoklu parmak hareketleri ile yöntemi taklit etme çözümü bulunmuştu.

Başlıklar, linkler gibi atlama noktası olabilecek elementlerin kullanımı için ise, ya dolaşma yöntemini değiştiren ekstra hareketler, ya da alternatif dolaşma yöntemi bulundu.

Windows ekran okuyucu, parmağınızı sağa sola çekme durumunda nesneleri dolaşırken, parmağınızı aşağı ve yukarı iterek, sağ sol çekme hareketinin dolaşacağı atlama noktalarını değiştirebiliyorsunuz.

İsterseniz buraya ve buraya bakarak bu iki yöntemi daha yakından inceleyebilirsiniz.

Dokunmatikte kazanılan bu deneyim, klavye ile taklit edilmeye çalışıldı. Bunun devrimsel bir yöntem olduğu kimi çevrelerce düşünülür. Klavye de ortaya çıkan, daha çok ekranı bir gözlemci gibi izlemek oldu. Bir liste bulduğunuzda el ile girmek, bir yazım alanı bulduğunuzda üzerine etkileşim kurabilecek şekilde odaklanmayı sağlamanız; yani sistem düzenleme imlecini taşımanız gerekir.

 

Elementlere dayalı dolaşma ve listeleme yöntemi: tarama kipi

Kendisinden daha önce sıkça bahsettik. Birçoğunuz tam olarak neye benzediğini zaten biliyorsunuz.

Tarama kipi, arayüzdeki elementleri saptayarak, onlar üzerinde tek harf ile dolaşmanızı ya da bu elementlerden herhangi bir türü seçerek liste oluşturmanızı sağlar.

Örneğim: k ile bağlantıları ileri doğru gezerken; insert+f7 tuş bileşimi ile bağlantılardan oluşan bir liste elde etmeniz mümkün.

Modern akıl yürütme, bu yöntemin klavye kullanılan her yerde kullanımın mümkün olduğunu kanıtladı. Böylece sadece web değil, tüm arayüz için kullanımın mümkün olduğu anlaşıldı. Yeterki arayüzdeki nesnelerin ne olduğu ekran okuyucuya tanımlanabilsin.

Bütün bu derya’da dolaşmak güzel; fakat bir medya kontrolü, metin kutusuna yazı yazmak, bileşik kutudan bir şey seçmek gibi işlemler için, sistem tuşlarının arayüze gönderilmesi gerekebilir. İşte bunun için bu mod, belli bölgeler için açılıp kapatılabilir durumda.

 

İşaretçi ve girişken tuş meselesi

Ekran okuyucunun hareketleri için, mümkün olduğunca fazla sistem tuşunu özgür bırakmak adına, ekran okuyucunun anahtar tuşu denilebilecek,  bir tuş ile birlikte diğer tuşlara basılır. Bu bileşim ile ekran okuyucu tuşlarının çoğu kurgulandı.

Bu tuş insert adı verilen bir tuş olmak ile beraber, bu tuşun fiziksel olarak bulunmadığı klavyelerde, numpad kapalıyken “0” rakamı veya caplock tuşu kullanılagelmiştir.

Bu tuş ile basılmak suretiyle piksel piksel ekranda gezinti ya da sonradan görme engelli olanlar için, yerini bildikleri nesnelere ulaşım amacıyla Mouse kullanılarak işaretçi ile dolaşım kullanılabiliyor. Bu yöntem daha çok, bu dolaşım sırasında ulaşılan nesneleri seslendirmek için kullanılır.

Sonuç olarak, ekran okuyucular için birçok mekanikten bahsettik. Bu mekaniklerin bir kısmı modern, bir kısmı modernize edilmiş. Sonuçta daha ileriye taşınmak için hiçbir engel yok. Sadece var olan teknolojileri birleştirmek dahi yeterli.

Klavye’den kullanan kullanıcılar için, yapılması gereken en önemli şeylerden biri, bazı programlama dilleri, basma drumu için kullanılacak aygıtı tanımlamanızı ister. Ekran okuyucunuzun arayüzde dolaşabilmesi için, klavye ile etkileşim oldukça önemlidir. Her yerde etiket olsa bile, klavye ile etkileşim mümkün değilse, pek de tatmin edici bir deneyim olmaz.

Son zamanlarda, ekranlardaki artırılmış saydamlık oranı nedeniyle, ekran okuyucuların nesnenin nerede başlayıp nerede bittiğini algılaması zorlaşıyor. Bu sebep, aynı sayfada var olabilecek dinamik alanların, okuma performansını düşürmesine sebep olur. En azından, web arayüzü iç için geliştirilmekte olan html 15 ile erişilebilirlik meselesine daha kapsamlı çözümler getirilmeye çalışılıyor. Makale uçmuş gibi ama, kullanıcının fikirleri halen ulaşılabilir.

Yorumlarınızı gönderin olur mu?