Bu makalede, öncelikle görme engellilerde örgün eğitim uygulamalarını, görme engelliler için yardımcı teknoloji uygulamalarını, son olarak ise uzaktan eğitim uygulamalarını inceliyoruz. Keyifli bir şekilde okumanızı diliyoruz. Sizden ricamız, sorularınızı bize iletirseniz, gelecek içeriklerde bunuda dikkate almak isteriz. Bu vesileyle yeni bir kategorimizi ve içerik müjdesini vermek isteriz.

Bu Makale, fırsat eşitliği sağlayan uzaktan eğitim uygulamalarını sosyal hizmet çerçevesinde ele alarak; mevcut durumu bir nevi tartışmaya açar.

Görme Engelli Bireylerde Uzaktan Eğitim

 

Görme engelli bireylere yönelik sağlanan eğitim hizmetleri ilk olarak okul ortamında örgün bir eğitim sistemini benimsemiştir. Türkiye’de görme engelli bireylerin küçük yaşlardan itibaren ilk ve orta öğrenimleri Türkiye’nin belli başlı yerlerinde bulunan görme engelliler ilköğretim okullarında sağlanmıştır.

Körler okullarında (görme engelliler için eğitim alanlarını ifade etmek üzere, makalenin geri kalanınca kullanılacaktır) verilen eğitimler genellikle, diğer ilköğretim okul programlarıyla paralellik göstermektedir. Hayat bilgisi, Türkçe, matematik, sosyal bilgiler, beden eğitimi gibi derslere ek olarak kişisel idare, bağımsız hareket, iş ve sanat eğitimi öğrencilere verilmiştir.

Körler okullarında, görme engelli öğrencilere nitelikli bir eğitimin sağlanabilmesi için genel eğitimden farklı olarak görme engelli bireylere yönelik ders materyallerini, öğrencilerin ihtiyaçlarına yönelik eğitim programlarını, bu kurumlarda çalışan öğretmenleri, öğrencilerin rahat hareket edebilmeleri için tasarlanmış eğitim ortamlarını örnek gösterebiliriz. Ayrıca görme güçlüğü bulunan bireylerin eğitimlerinde kaynaştırma temelli bir eğitim modeli de yer almaktadır. (Uçuş, 2017).

Kaynaştırma eğitimi, özel eğitim ihtiyacı olan öğrencilerin, diğer akranlarıyla  birlikte eğitim ve öğretimlerini okul öncesi, ilköğretim, orta öğretim ve yaygın eğitim kurumlarında sürdürmeleri esasına dayanan, destek eğitim hizmetlerinin sağlandığı özel eğitim uygulamalarıdır.” Kaynaştırma temelli bir eğitim programı, görme engelli bireye uygun bir ders ortamı sağlanamadığında, görme engelli bireyin ihtiyaçlarına yönelik ders materyalleri oluşturulamadığında vesaire  işlevselliğini kaybedebilmektedir ve dolayısıyla özel gereksinimli öğrencilerin kaynaştırma ortamına entegre edilememesi görülebilmektedir. Bu bağlamda, internet ortamında uygulanan uzaktan eğitim sistemleri öğrenciye derslerini telafi edebilme şansı sağlayabilmektedir. Görme engelli öğrenciye verilen kaynaştırma temelli örgün eğitimin sınıf içerisinde yetersiz kaldığı alanlarda, uzaktan eğitimin destekleyici, kolaylaştırıcı bir rolü bulunmaktadır. Ayrıca uzaktan eğitimin, öğrencinin ihtiyacı doğrultusunda, örgün eğitimin yerine geçebilen bir niteliğe sahip olduğunu söyleyebiliriz.

Uzaktan eğitim, bilgisayar kullanımına dayanarak sınıf ortamında bulunmadan sanal ortamda alınan eğitimi tanımlamaktadır. (Doğan, 2018).

Uzaktan eğitim, zaman ve mekan zorunluluğunu ortadan kaldırarak, interaktif (etkileşimli) yada isteğe bağlı olarak sonradan erişilebilen materyaller aracılığı ile öğrenmeyi sağlayan bir eğitim sistemidir. Uzaktan eğitim, öğrenci merkezlidir. Kendine özgü öğrenme metodları ile sadece amaca yönelik bir öğrenme planının oluşturulmasını sağlar. Sadece mevcut eğitim sistemlerindeki Açıktan öğretim gibi alternatifler değil; yabancı dil eğitimi, farklı mesleki sertifikasyon eğitimlerini mümkün hale getirir ve çoğu zaman erişilebilir bir kaynak olma özelliği taşımaktadır.

Uzaktan eğitim sistemleri, öğretmen ve öğrenciyi mekandan bağımsız bir biçimde buluşturabilir.

Kullanılan teknolojilere ve yardımcı teknolojilere bağlı olarak daha fazla kişinin yüksek katılım imkanına kavuşmasını sağlayabilmektedir. Bu bağlamda, fiziksel veya zihinsel olarak yetersizliği bulunan bireylerin eğitim alanında, uzaktan eğitim sistemlerinin bir nevi ihtiyaç ve sorunlarını çözmeye yönelik kaynakların oluşmasında etkili olabildiğini ve fırsat eşitliğini sağlayabildiğini söyleyebiliriz. Sanal ortam eğitiminde, yararlanılan dijitalleştirilmiş ders materyallerinin öğrencilerin özelliklerine, ihtiyaç ve sorunlarına, öğrencilerin taleplerine uygun bir biçimde tasarlanması uzaktan eğitim sistemlerinin esnetilebilir ve buna bağlı olarak geliştirilebilir olmasını sağlayacaktır.

Teknolojinin gelişmesiyle birlikte görme engellilerin en az gören akranları kadar bilişim alanında yetkin oldukları görülmektedir. Görme türü, kaybı ve seviyelerine göre oluşturulan çeşitli yazılım ve donanımları kapsayan yardımcı teknolojiler sayesinde bilgi ve iletişim teknolojisinin sunduğu hizmetlerden faydalanmaları sağlanmıştır. “Bu teknolojiler aracılığıyla verilen hizmetlerin görme engellilerin de rahatlıkla kullanabilecekleri şekilde onların kullandıkları gereçlerle uyumlu bir şekilde geliştirilmelerini zorunlu kılmaktadır.” (Tanyeri & Tüfekçi, 2010).

Bilişim teknolojileri, görme yetersizliği bulunan bireylerin iletişim yoluyla sağlanan bilgi paylaşımı aracılıyla birlikte, öğrenme materyalleriyle etkileşim kurmasını sağlamıştır. (Evans ve Douglas, 2008 akt: Uçuş, 2017).

Görme engelliler için uygulanagelmiş uzaktan eğitim sistemleri ve niteliklerini incelediğimizde, görme engelliler için uzaktan eğitim uygulamalarının, etkileşimli ya da paket eğitim olarak planlandığını söyleyebiliriz.

Etkileşimli eğitimde, bir sesli veya isteğe bağlı olarak görüntünün de dahil olduğu konferans sistemi üzerinde uygulandığından, anlık anlatım ve sunuma dayalı; soru sorulabilir bir eğitim uygulamak mümkündür.

Paket eğitimlerde ise, anlatımlar ve ölçümlemeler için:

• Düzgün hazırlanmış pdf, Word ya da web ortamındaki metin içerikleri
• OneNote ve diğer etkileşimli not defterleri.
• Belirli olmayan göstermelerden kaçınılmış video veya ses formatındaki canlı anlatım kayıtları kullanılır.

Geçmişte, gönüllülük esası ile, Engelli Kamu Personeli Seçme Sınavı (e-kpss) ve Yüksek Öğretim sınavları gibi merkezi sistem sınavlar için canlı eğitimler uygulanmış; paket eğitim materyalleri bu sayede oluşturulmuştur. Ek olarak, Hali hazırda hem sivil toplum kuruluşları hem de alanında yetkin ve görme engellilere ders vermeye istekli eğitimciler tarafından destekleyici eğitim niteliğinde, uzaktan matematik eğitimleri gibi Microsoft Öğrenme araçları kullanılarak sürdürülmektedir. Üstelik, Microsoft öğrenme araçları sayesinde sanal sınıfın gücü ve etkinliği artırılmaktadır.

 

Görme Engelli Bireylerde Uzaktan Eğitim Sistemlerinin Sosyal Hizmet Bağlamında Değerlendirilmesi

 

Sosyal hizmet, insanların ihtiyaçlarını karşılamayı, birey, grup, toplum açısından oluşabilen sorun alanlarına yönelik çözümler geliştirmeyi amaç edinen bir meslek ve bilim dalıdır. Ayrıca ihtiyaç ve sorunların çözümünde bireyin, grubun veya toplumun etkileşimde bulunduğu kaynaklarla, sistemlerle vesaire iş birliği içerisinde bulunarak müracaatçı gruplarının kendi kendilerine yeterli hale gelmelerini amaçlamaktadır. Bu bağlamda, sosyal hizmet mesleği, yaptığı müdahalelerde genellikle bireyi, grubu çok boyutlu bir biçimde inceler.

Sosyal hizmet, insanların yetkinliğinin artırılmasını sağlayarak özgürleşmelerini ve dolayısıyla kendilerine yeterli hale gelmelerini amaçlayan bir meslektir. Sosyal hizmetin en önemli alanlarından biri olan engellilik alanında, sosyal hizmet mesleği, özel gereksinimli bireylerin tam iyilik halinin sağlanabilmesi için özel gereksinimli bireyleri güçlendirmeyi, duygusal ve psikolojik açıdan duygu durumunu iyileştirmeyi, bireyin içerisinde yaşadığı toplumla bütünleşmesini, topluma faydalı bir birey olmasını sağlamayı amaçlamaktadır. Sosyal hizmet bunu yaparken bireyi çevresiyle birlikte ele alır ve çevresinde bireyi olumsuz etkileyen veya etkileyebilecek faktörleri tespit ederek sistemlerin ve toplum kaynaklarının bireyin ihtiyaç ve sorunlarını çözümleyecek bir nitelikte olabilmesi için düzeltmelerde bulunur. Bu bağlamda, engelli bireyler için hizmetler sağlayan kaynakların daha insancıl olabilmesi için sosyal hizmet, hizmetten yararlanan engelli bireyler ile hizmeti sunan gruplar arasında bağlantı kurarak kaynakların düzenlenmesinde rol oynar veya yeni kaynakların oluşmasına zemin hazırlar.

Sosyal hizmet, adaletli, eşit bir şekilde hak temelli bir yaklaşımı benimseyerek hizmet sunmayı esas alır. Sosyal hizmet, farklı ihtiyaçlarından dolayı hayatın bazı alanlarında zorlu koşullar altında bulunan engelli bireyler için fırsat eşitliğini savunmaktadır. Bu anlamda uzaktan eğitim önemlilik kazanmaktadır.

Uzaktan eğitim, görme engelli bireylerin eğitimlerinde destekleyici, kolaylaştırıcı, yeni ders materyalleri sağlayan bir sistem niteliği taşımaktadır.

İlköğretim ve lise dönemlerinde, kaynaştırma öğrencisi olup sınıf ortamında diğer akranlarına göre geride kalan engelli birey için, okuldan herhangi bir sebepten ötürü uzak kalan engelli öğrenci için veya bir okul tecrübesi olmayan engelli bireyler için uzaktan eğitim sistemleri bir dayanak olmaktadır ve bu bağlamda fırsat eşitliğini sağlayabilmektedir. Ayrıca, uzaktan eğitim sistemlerinin görece maliyetinin düşük olması sebebiyle, belirli bir gelir altında kalan öğrencilerin eğitimlerinden kopmamalarını  uzaktan eğitim sistemlerini sağlayarak gerçekleştirebiliriz. Engelli bireylerin herkes gibi erişilebilir bir şekilde eğitim almaya hakkı bulunmaktadır. Bu nedenle, engellilerin eğitim almalarını engelleyen durumların tespit edilerek hem aile ile hem bireyin okulundaki öğretmenleri ile iş birliği yapmayı amaçlayan sosyal hizmet uzmanı,  Öğrencinin ihtiyacına göre kaynakların oluşmasında büyük rol oynamaktadır. (Attepe Özden ve Tekindal, 2017). Örnek verecek olursak oluşturulan dijital kaynakları, sesli kaynakları veya sanal ortamda eğitimciler aracılıyla sağlanan dersleri örnek gösterebiliriz.

Uzaktan eğitimin etkililiği öğrenciden öğrenciye göre değişkenlik göstermektedir. Buna göre, uzaktan eğitim, okul ortamında sağlanan eğitim olmadığında, bazı engelli öğrencilere tek başına yeterli gelirken; bazı engelli öğrencilere  uzaktan eğitim, öğrencinin öğrenim gördüğü okulun derslerin içeriğiyle paralel şekilde ilerlemektedir. Yani, destekleyici ve kolaylaştırıcı bir işlevi olmaktadır uzaktan eğitimin.

Engellilik alanında, engelli bireyi tüm yönleriyle inceleyen sosyal hizmet mesleği, engelli bireye yönelik çalışma planını, engellinin katılımını esas alarak müracaatçı ile birlikte oluşturur ve bu yolla bireylerin zayıf yönlerinden çok güçlü yönlerine odaklanır. Bu bağlamda, yapılan sosyal hizmet müdahalelerinde, bireyin güçlü olduğu alanlara odaklanarak bireyin zayıf kaldığı alanları bu yolla güçlendirmeyi amaçlar. Örnek verecek olursak, derslerinde beklenen başarıyı gösteremeyen bir engelli öğrenci için ilgileri-yetenekleri doğrultusunda bilişim teknolojilerinden  vb. kullanmasını ve faydalanmasını sağlayarak ve uzaktan eğitim sistemlerini geliştirerek, hayata geçirerek akademik başarısını artırabiliriz. Yani sosyal hizmet, bireyin güçlü olduğu alanlar doğrultusunda, var olan kaynaklardan engelli bireyi faydalandırarak engelli bireyi  kaynaklarla buluşturmayı amaçlamaktadır. Ayrıca görme engelli bireyler için hayata geçirilmiş ve diğer engellilerin erişimine açık olan uzaktan eğitim sistemlerinin, değiştirilip geliştirilmesiyle  diğer engellilerinde bu hizmetten faydalanmasını sağlayabiliriz.                Engelli bireylerin koşullarını iyileştirdiğimizde ve var olan eğitim hizmetleri üzerinde engellinin üstün yararını esas alan bir anlayış doğrultusunda gerekli düzenlemelerin yapılmasıyla fırsat eşitliği, sosyal adalet sağlanmış   olacaktır.  Ayrıca sosyal hizmet, engelliler açısından uzaktan eğitim sistemlerinin yetersiz kaldığı noktada, multi disipliner bir ekip çalışmasının yapılmasını sağlayarak yeni kaynak ve hizmetlerin oluşumunda büyük rol oynar.

Uzaktan eğitim sistemlerinin yalnızca öğrencinin bireysel çabaları doğrultusunda oluşturulmasından çok, öğrencinin öğrenim görmüş olduğu okulun, uzaktan eğitim sistemlerini sağlaması gerekmektedir. Bu bağlamda, engellilerin eğitimi için sağlanan uzaktan eğitim sistemlerinin, Milli Eğitim bakanlığının farklı kurum ve kuruluşlarla koordineli şekilde çalışarak öğrencilerin hizmetine sunulmasını gerçekleştirebilir. Milli eğitim bakanlığı, bilgi Teknolojileri kurumuyla vb. kurum koordinasyonunu sağlayarak çalışabilir.

Engelli öğrenciler için eğitim eşitliği akademik anlamda nitelikli ve güçlü sosyal statüler kazandırır ve bu sayede öğrencinin eğitim gördükten sonraki sürecinde iş gücüne katılımını sağlar. Bu bağlamda, sosyal hizmetin amaçladığı gibi engellilerin toplumla bütünleşmesi gerçekleştirilir.

Kaynakça

 

Attepe Özden, S., Tekindal M., (2017) Özel Eğitim ve Sosyal Hizmet Uygulamaları Başkent Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Dergisi 2 (2) 186-203

Doğan, H. (2018) Sosyal Hizmet Öğrencilerinin Sosyal Hizmet Eğitimi ve Mesleğin Geleceğine İlişkin Görüşleri. Üsküdar Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü Sosyal Hizmet Anabilim Dalı. Yüksek Lisans Tezi

Tanyeri, U. Ve Tüfekçi, A. (2010). Bir Yükseköğretim Uzaktan Eğitim Programının Görme Engellilerin Kullanımı Açısından Değerlendirilmesi: Güuep Örneği. International Conference On New Trends İn Education And Their Implications Konferansında Sunulan Bildiri, Akdeniz Üniversitesi, Antalya

Uçuş, H. (2017) Uzaktan Eğitimin Görme Engellilerin Problem Çözüm Sürecine Yansımalarının İncelenmesi: Düşünme Yapıları Bağlamında Matematiksel İletişim. Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü Ortaöğretim Fen Ve Matematik Alanları Eğitimi AnaBilim dalı. Yüksek lisans Tezi